Co to jest nabycie spadku?
Nabycie spadku przez poszczególne osoby, a więc ustalenie kręgu dziedziczących, może być stwierdzone na dwa sposoby: poprzez wydanie przez sąd prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku bądź poprzez sporządzenie przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia, które ma taką samą moc prawną jak wskazane wyżej postanowienie sądu o nabyciu spadku.
Niezależnie, czy powołanie do spadku wynika z testamentu, czy z ustawy, notariusz uprawniony jest do poświadczenia dziedziczenia, z tym zastrzeżeniem, że przy sporządzeniu aktu każdy ze spadkobierców winien się stawić, a ich oświadczenia dotyczące spadkodawcy powinny być spójne. Jeśli został sporządzony testament (w formie aktu notarialnego lub w formie zwykłej pisemnej, czyli tzw. testament holograficzny), musi być on napisany w sposób niebudzący wątpliwości.
Spadkobierca ma 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swojego powołania (najczęściej jest to dzień śmierci spadkodawcy, choć nie zawsze) na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Przyjąć spadek może wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Chwila przyjęcia spadku to właśnie chwila, w której spadkobierca oświadcza przed notariuszem (lub przed sądem), że spadek przyjmuje. Od tego momentu jest on także obowiązany, najczęściej w terminie 6 miesięcy, do zawiadomienia właściwego urzędu skarbowego, co wchodzi w skład spadku – dokonuje się tego na formularzu SD-Z2. Jeśli powyższy termin upłynie bezskutecznie, a spadkodawca zmarł po 17 października 2015 roku, spadkobierca nabędzie z mocy ustawy spadek z dobrodziejstwem inwentarza, jednak nie zmienia to faktu, że nadal musi być sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia, stwierdzający nabycie spadku. Akt poświadczenia dziedziczenia jest później przez notariusza rejestrowany w Rejestrze Spadkowym, co jest, w pewnym sensie, analogiczne do czynności sądu jaką jest uprawomocnienie postanowienia (można powiedzieć, że to w pewnym sensie uprawomocnienie aktu notarialnego).
W sytuacjach wyjątkowych sąd może przywrócić termin na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Dzieje się tak, kiedy spadkobierca wiedział o śmierci spadkobiercy, ale z ważnych powodów nie zdążył złożyć oświadczenia we wskazanym terminie. Czym innym jest sytuacja, kiedy spadkobierca dowiaduje się późno o tytule swojego powołania – czyli np. nie w dniu śmierci spadkodawcy, gdyż nie utrzymywał z nim kontaktu, ale dopiero po wielu miesiącach będąc wezwanym przez sąd. W takim przypadku nie trzeba wnosić o przywrócenie terminu. Należy tylko wykazać, na jakiej podstawie spadkobierca dowiedział się o śmierci spadkodawcy (o tytule swego powołania).
Na czym polega przyjęcie spadku wprost?
Przyjęcie spadku wprost polega na przyjęciu spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi. Spadkobierca odpowiada wówczas za długi spadkodawcy całym swoim majątkiem, niezależnie od wartości aktywów i pasywów w majątku spadkodawcy.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza polega natomiast na przyjęciu spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi, a więc na tym, że w sytuacji, w której spadkodawca pozostawił więcej długów niż majątku, spadkobierca zasadniczo nie będzie odpowiadał za długi spadkodawcy w stopniu większym, aniżeli wartość pozostawionego przez spadkodawcę majątku.
Dokumenty potrzebne do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia:
- odpis skrócony aktu zgonu spadkodawcy,
- dowód osobisty spadkodawcy (z odciętym prawym rogiem) lub zaświadczenie, z którego wynika PESEL spadkodawcy
- odpis skrócony aktu małżeństwa małżonka spadkodawcy, jeśli spadkodawca, pozostawał w związku małżeńskim,
- odpisy skrócone aktów urodzenia każdego ze spadkobierców, a w przypadku spadkobierców, którzy nie noszą nazwiska rodowego – odpisy skrócone ich aktów małżeństwa,
- w przypadku, gdy testament został sporządzony – oryginał testamentu własnoręcznego bądź wypis aktu notarialnego – testamentu,
- numery ksiąg wieczystych nieruchomości i lokali, które należały do spadkodawcy
Nabycie spadku i co dalej?
Nie zawsze jest tak, że samo przeprowadzenie spadku realizuje założenia spadkobierców co do podziału spadku w taki czy inny sposób. Czasami nie można “zrzec się spadku na korzyść kogoś innego”. Wszystko to zależne jest od kręgu dziedziczących i danej sytuacji prawnej. Nierzadko spadkobiercy poszczególne składniki majątkowe nabywają w udziałach – należy pamiętać, że postanowienie spadkowe to nic innego jak stwierdzenie kto nabywa jaką część całej masy spadkowej (z pewnymi wyjątkami). Nierzadko tacy spadkobiercy ze współwłasności chcą wyjść i dokonać podziału spadku w taki sposób, że jedno z nich otrzymuje jeden składnik (np. nieruchomość), a drugie inny składnik (np. lokal). Konfiguracje są dowolne, jednak do takich podziałów zwykle niezbędna jest umowa o dział spadku, która jest następstwem stwierdzenia nabycia spadku. Jeżeli spadkobiercy są w sporze lub nie są w stanie wypracować zgodnego podziału, postępowanie w tej sprawie można przeprowadzić także w sądzie. Wówczas sąd wydaje postanowienie w przedmiocie działu spadku – tzw. postanowienie o dziale spadku.
Śmierć spadkobiercy przed stwierdzeniem nabycia spadku
Zdarza się, że spadkobierca umiera przed złożeniem oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku albo przed stwierdzeniem nabycia spadku po swoim spadkodawcy. W zależności od tego, czy termin na złożenie oświadczenia po jego spadkodawcy upłynął czy nie, możemy mieć do czynienia z tzw. transmisją.
Transmisja występuje wtedy, kiedy spadkobierca umiera przed upływem terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku po swoim spadkodawcy, nie złożywszy tego oświadczenia. W takim wypadku oświadczenie takie składają spadkobiercy tego spadkobiercy.
Jeśli natomiast termin ten już upłynął, należy przeprowadzić postępowanie spadkowe po tymże spadkobiercy, a następnie postępowanie spadkowe po “pierwszym” spadkodawcy. Skoro termin na złożenie oświadczenia minął, przyjmuje się fikcję prawną, że tenże spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zaś na jego “miejsce” wchodzą jego spadkobiercy.